Επιστημονική Επιμέλεια: Γκόλφω Λιαμάκη, Μετάφραση: Αθηνά Παπαγεωργίου

Περίπτωση 1^η:  Η Εβελίνα στα 30 της και μετά από πολλά ραντεβού γνώρισε επιτέλους κάποιον που πίστευε ότι ήταν υπέροχος. Ήταν έξυπνος, είχε ωραία εξωτερική εμφάνιση και μια καλή δουλειά. Ένιωθε υπέροχα μαζί του. Μετά από έναν χρόνο γνωριμίας, ο φίλος της άρχισε να θέλει να επισημοποιήσουν τη σχέση τους.  Από τότε, η Εβελίνα δεν μπορεί να σταματήσει να σκέφτεται: «Είναι ο σωστός σύντροφος;», «Τον αγαπάω αρκετά;», «Είναι ο έρωτας της ζωής μου ή θα κάνω το χειρότερο λάθος της ζωής μου;». Για να νιώσει καλύτερα ελέγχει συνεχώς αν τον σκέφτεται αρκετά όταν βρίσκεται μακρυά του, αν νιώθει χαλαρή όταν είναι μαζί του ή αν κάνει άσχημες σκέψεις για αυτόν. Όταν δεν είναι χαρούμενη ή έχει ένταση, πάντα σκέφτεται: «Μήπως φταίει το ότι δεν είμαι ευτυχισμένη μαζί του; Ίσως δεν είναι ο ΕΝΑΣ»! Οι σκέψεις αυτές  την επηρεάζουν στην εργασία της αλλά στην κοινωνική της ζωή και της προκαλούν μεγάλη αναστάτωση και δυσφορία.

Περίπτωση 2^η: Ο Φραγκίσκος, 35 ετών, είναι παντρεμένος εδώ και 5 χρόνια. Αγαπά πολύ τη γυναίκα του και πιστεύει ότι είναι μια υπέροχη σύζυγος και εξαιρετική μητέρα. Πιστεύει επίσης ότι η γυναίκα του, η οποία εργάζεται ως  σύμβουλος πληροφορικής, είναι πολύ έξυπνη. Κάθε μέρα όμως νιώθει στενοχωρημένος και εκνευρισμένος σκέφτεται συνεχώς ότι θα μπορούσε να είχε βρει μία καλύτερη σύντροφο. Αν και ισχυρίζεται ότι είναι σίγουρος ότι η σύζυγός του είναι έξυπνη με ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, στο μυαλό του εμφανίζεται συνεχώς η σκέψη ότι στην πραγματικότητα δεν ισχύουν αυτά. Κάθε φορά που διαβάζει τι γράφουν άλλες γυναίκες στο Facebook ή στο Twitter, η σκέψη: «Η γυναίκα μου δεν θα μπορούσε να είχε γράψει κάτι τόσο ενδιαφέρον» έρχεται συνεχώς στο μυαλό του. Παρατηρεί συνεχώς άλλες γυναίκες, τις ακούει και τις συγκρίνει με τη σύζυγό του. Ενώ συνειδητοποιεί ότι το πρόβλημα είναι δικό του, δεν καταφέρνει ωστόσο να απαλλαγεί από αυτές τις σκέψεις, οι οποίες του απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, του προκαλούν εκνευρισμό και του χαλάνε τον χρόνο που περνάει με τη σύζυγο και τα παιδιά του.

Η Εβελίνα και ο Φραγκίσκος  παρουσιάζουν αυτό που συνήθως αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Σχετιζόμενη με τη Συντροφική Σχέση (Σ-ΙΨΔ), με άλλα λόγια Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή επικεντρωμένη στις συντροφικές σχέσεις. Όπως φαίνεται στα παραπάνω παραδείγματα, αυτή η μορφή Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής προκαλεί στους πάσχοντες μεγάλη δυσφορία και αναστάτωση και επηρεάζει και άλλους σημαντικούς τομείς της ζωής τους, όπως την εργασία τους, τις σπουδές τους ή την οικογενειακή τους ζωή.

Είναι σύνηθες και φυσιολογικό  οι άνθρωποι να έχουμε κάποιες αμφιβολίες για το αν ο/η σύντροφος μας ή η σχέση μας είναι μας καλύπτει. Ομοίως, όλοι δίνουμε περισσότερη προσοχή στα πραγματικά ή τα φανταστικά ελαττώματα του/της συντρόφου μας καθώς η σχέση μας προχωράει. Ωστόσο, για κάποια άτομα, αυτές οι συνήθεις αμφιβολίες και ανησυχίες για τη σχέση τους (όπως στην περίπτωση της Εβελίνας) ή οι ανησυχίες για την καταλληλότητα του/της συντρόφου (όπως στην περίπτωση του Φραγκίσκου) σταδιακά χειροτερεύουν και αρχίζουν να καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χρόνο στην καθημερινότητά τους.

Τα άτομα που παρουσιάζουν Σ-ΙΨΔ συχνά αναφέρουν ότι παρατηρούν τα πρώτα σημάδια αυτής της μορφής στην αρχή της ενηλικίωσής τους, τα οποία συνήθως επηρεάζουν τις περισσότερες από τις μετέπειτα ερωτικές τους σχέσεις. Άλλα άτομα μπορεί να εκδηλώσουν για πρώτη φορά τα συμπτώματα αυτής της μορφής όταν κληθούν να πάρουν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της σχέσης τους (π.χ. να παντρευτούν ή να κάνουν παιδιά). Ενδέχεται επίσης τα συμπτώματα της Σ-ΙΔΨ να μην εστιάζουν σε κάποια τρέχουσα σχέση αλλά να αφορούν κάποια παρελθοντική σχέση  ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αυτός ο τύπος της διαταραχής μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο σε αποφυγή των ερωτικών σχέσεων γενικά.

Η Σ-ΙΨΔ περιλαμβάνει δύο επιμέρους υποτύπους: (α) έναν υπότυπο, τα συμπτώματα του οποίου επικεντρώνονται στη σχέση (η περίπτωση της Εβελίνας) και (β) έναν υπότυπο, τα συμπτώματα του οποίου επικεντρώνονται στον/στη σύντροφο (η περίπτωση του Φραγκίσκου). Η Εβελίνα παρουσιάζει ιδεοληπτικές σκέψεις με επίκεντρο τη σχέση της, ενώ ο Φραγκίσκος εμφανίζει ιδεοληψίες με επίκεντρο τη σύντροφό του. Άτομα, όπως η Εβελίνα, με ιδεοληψίες, οι οποίες επικεντρώνονται στις σχέσεις συχνά αισθάνονται ότι κυριεύονται από αμφιβολίες και ανησυχίες που εστιάζονται στα συναισθήματά τους προς τον σύντροφό τους, στα συναισθήματα του συντρόφου τους προς τα ίδια και στο αν η σχέση είναι η «σωστή». Για παράδειγμα, μπορεί να σκέφτονται επανειλημμένα: «Είναι αυτή η σωστή σχέση για μένα;», «Μήπως δεν είναι αυτή η πραγματική αγάπη!», «Νιώθω σωστά»;» ή «Με αγαπάει πραγματικά ο σύντροφός μου;» Άτομα, όπως ο Φραγκίσκος, τα οποία παρουσιάζουν ιδεοληψίες εστιασμένες στον σύντροφό τους, επικεντρώνονται στα φυσικά χαρακτηριστικά (π.χ. «Η μύτη της είναι πολύ μεγάλη»),  ή στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του συντρόφου τους (π.χ. «Δεν είναι αρκετά κοινωνικός», «Δεν έχει αυτό που χρειάζεται για να πετύχει στη ζωή», «Δεν είναι αρκετά έξυπνη», «Δεν είναι συναισθηματικά σταθερή»).

Οι δύο υπότυποι αυτού του τύπου της διαταραχής συχνά παρουσιάζονται ταυτόχρονα στο ίδιο άτομο και πολλές φορές μπορεί να ενισχύουν ο ένας τον άλλο. Κάποια άτομα περιγράφουν ότι στην αρχή ασχολούνται με ένα φανταστικό ελάττωμα του συντρόφου τους (π.χ. αναλογία σώματος) και στη συνέχεια κατακλύζονται από ιδεοληψίες σχετικά με το αν η σχέση είναι η σωστή. Αν και λιγότερο συνηθισμένο, κάποια άτομα αρχικά παρουσιάζουν ιδεοληψίες σχετικά με τη σχέση και αργότερα επικεντρώνονται σε κάποιο ελάττωμα του συντρόφου τους.

Πως είναι όταν κάποιος έχει Σ-ΙΨΔ;

Εκτός από τις ιδεοληπτικές σκέψεις και αμφιβολίες, τα άτομα με αυτόν τον τύπο της διαταραχής εμπλέκονται επίσης σε καταναγκαστικές συμπεριφορές, οι οποίες στοχεύουν στη μείωση των συναισθημάτων αβεβαιότητας, άγχους και αγωνίας ή στη μείωση της συχνότητας των ιδεοληπτικών σκέψεων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω συνήθεις καταναγκασμοί:

• Παρακολούθηση και έλεγχος των συναισθημάτων τους («Νιώθω αγάπη;»), της συμπεριφοράς τους («Κοιτάω τους άλλους;») και των σκέψεων τους («Έχω επικριτικές σκέψεις για αυτήν;», «Έχω αμφιβολίες;»)
• Σύγκριση της σχέσης τους με τη σχέση άλλων ανθρώπων, όπως φίλων, συναδέλφων ή ακόμα και χαρακτήρων σε ρομαντικές ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές.
• Ανάκληση στιγμών που ένιωθαν σιγουριά όταν ήταν μαζί με τον σύντροφό τους.
• Αναζήτηση καθησυχασμού από φίλους, οικογένεια, ειδικούς ψυχικής υγείας ή ακόμα και μάντεις ή μέντιουμ για τη σχέση τους.

Επιπρόσθετα, τα άτομα με Σ-ΙΨΔ συχνά προσπαθούν να αποφύγουν καταστάσεις που τους προκαλούν ανεπιθύμητες σκέψεις και αμφιβολίες. Για παράδειγμα, μπορεί να αποφεύγουν συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις, όπως φίλους που θεωρούν ότι είναι πολύ ερωτευμένοι ή έχουν μια «τέλεια» σχέση προκειμένου να μην νιώσουν αμφιβολίες για τη δική τους σχέση ή σύντροφο. Ομοίως για τον ίδιο λόγο μπορεί να αποφεύγουν συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως να βλέπουν ρομαντικές ταινίες, φοβούμενοι ότι δεν αισθάνονται τόσο «ισχυρή» ή «παθιασμένη» αγάπη όσο οι χαρακτήρες των ταινιών.

Τα άτομα με Σ-ΙΨΔ μπορεί να δίνουν υπερβολική αξία στις ρομαντικές/ερωτικές σχέσεις. Ως εκ τούτου, τα αρνητικά γεγονότα που σχετίζονται με τις σχέσεις τους μπορεί να τους προκαλούν μεγάλη αγωνία και να επηρεάζουν ακόμη και την αυτοεκτίμησή τους. Επιπλέον, τα άτομα με τον δεύτερο υπότυπο της διαταραχής μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στον τρόπο με τον οποίο ο σύντροφός τους αντιμετωπίζεται από τον περίγυρό τους. Όταν δεν αντιμετωπίζεται θετικά ή όταν υπάρχουν άλλοι πιθανοί «πιο κατάλληλοι» σύντροφοι στην παρέα, αυτές οι καταστάσεις συνήθως πυροδοτούν  ιδεοληπτικές σκέψεις και αμφιβολίες σχετικά με τον σύντροφό τους.

Τα άτομα με Σ-ΙΨΔ έχουν συνήθως ακραίες πεποιθήσεις σχετικά με τις σχέσεις, οι οποίες πεποιθήσεις τα κάνουν πιο ευάλωτα σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζονται τις φυσιολογικές ανησυχίες και αμφιβολίες που όλοι έχουμε για τις σχέσεις μας. Τέτοιες πεποιθήσεις μπορεί να έχουν να κάνουν με την ιδέα ότι είναι καταστροφικό να βρίσκεται κανείς σε μια «λάθος» σχέση (π.χ. «Μια σχέση όπου δεν αισθάνομαι πάντα ότι είναι η σωστή είναι πιθανώς καταστροφική), ή με την ιδέα ότι μια σχέση μπορεί να λήξει (π.χ. «Το να χωρίσω από τη σύντροφό μου είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να μου συμβεί), ή με την ιδέα να μην βρίσκεται κανείς σε σχέση (π.χ. «Η ιδέα ότι θα περάσω μια ζωή χωρίς σύντροφο με τρομάζει μέχρι θανάτου»).

Ακραίες πεποιθήσεις σχετικά με τον έρωτα ή την αγάπη μπορεί επίσης να κάνουν τα άτομα με  Σ-ΙΨΔ πιο ευάλωτα σε αρνητικές σκέψεις ή συναισθήματα για τη σχέση τους. Παραδείγματα τέτοιων πεποιθήσεων μπορεί να περιλαμβάνουν: «Εάν η σχέση δεν είναι απολύτως τέλεια, είναι απίθανο να είναι «αληθινή αγάπη», «Αν έχεις αμφιβολίες για την αγάπη σου για τον σύντροφό σου, είναι πιθανό να μην είναι η «σωστή» σχέση» ή «Αν δεν σκέφτεσαι τον σύντροφό σου συνέχεια, ίσως δεν είναι ο ΕΝΑΣ». Όπως και σε άλλες μορφές της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, σε αυτόν τον τύπο της διαταραχής παρατηρούνται επίσης ακραίες πεποιθήσεις σχετικές με  τη σημασία των σκέψεων (π.χ. «Και να το σκεφτώ απλά, πρέπει να σημαίνει κάτι»), τη χαμηλή ανοχή στην αβεβαιότητα και το διογκωμένο αίσθημα ευθύνης.

Πώς αντιμετωπίζεται η Σ-ΙΨΔ;

Η Σ-ΙΨΔ αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως όλες οι μορφές της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής  που είναι η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία και ειδικότερα η Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης, στην οποία χρησιμοποιούνται και βιωματικές τεχνικές, όπως έκθεση στη φαντασία.

 

 

Σημείωση: Το άρθρο βασίστηκε στη δημοσίευση των Guy Doron, PhD & Danny Derby, PhD, Relationship OCD στο the OCD Newsletter το 2014.  Οι συγγραφείς, κλινικοί ψυχολόγοι, διευθύνουν από κοινού τη Μονάδα Έρευνας για τη ΙΨΔ Σχετιζόμενη με τη Συντροφική Σχέση στο Τμήμα Ψυχολογίας του Διεπιστημονικού Κέντρου (IDC) στο Ισραήλ [Relationship Obsessive Compulsive Research Unit at the School of Psychology, Interdisciplinary Center (IDC) Herzliya, Israel (http://rocd.net)].