Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) παρουσιάζει πραγματικά μεγάλη ετερογένεια και ποικιλομορφία σε ό,τι αφορά τη μορφή και το περιεχόμενο που μπορούν να πάρουν τα συμπτώματά της, δηλαδή οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί. Ορισμένες ιδεοληψίες, ωστόσο, τείνουν να εμφανίζονται με συγκεκριμένους καταναγκασμούς και οι συνδυασμοί αυτοί δημιουργούν τους «τύπους» της διαταραχής. Υπάρχουν πολλοί τύποι ΙΨΔ, όμως τα περισσότερα άτομα με τη διαταραχή εκδηλώνουν παραπάνω από έναν τύπο στη φυσική πορεία της νόσου.

O τύπος των ιδεοληψιών συμμετρίας και των καταναγκασμών συμμετρίας και οργάνωσης είναι ένας από αυτούς. Στη ξενόγλωσση βιβλιογραφία ο τύπος αυτός αναφέρεται ως «just right Obsessive Compulsive Disorder». Στα ελληνικά μπορούμε να αποδώσουμε τον όρο ως «ακριβώς έτσι ΙΨΔ». Στα άτομα με αυτόν τον τύπο, κυριαρχεί η ιδεοληπτική αίσθηση ότι τα πράγματα δεν έχουν γίνει «σωστά» ή «ακριβώς έτσι», παραμένουν δηλαδή ατελή ή ελλιπή ή σε εκκρεμότητα. Ως εκ τούτου, αισθάνονται υποχρεωμένα να καταφεύγουν σε εξεζητημένους και χρονοβόρους καταναγκασμούς, συχνά κατ’ επανάληψη, μέχρι να αισθανθούν ότι τα πράγματα έχουν γίνει «σωστά» ή «ακριβώς έτσι» και να απαλλαγούν (προσωρινά) από την ενοχλητική δυσφορία που τους προκαλεί η ιδεοληπτική αίσθηση.

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα μίας ιδεοληψίας «ακριβώς έτσι» είναι η ενοχλητική αίσθηση ότι τα χέρια παραμένουν ακάθαρτα-παρότι στην πραγματικότητα έχουν πλυθεί αρκετά- και η ανάγκη του ατόμου να εξακολουθεί να τα πλένει επανειλημμένα, έως ότου αισθανθεί ότι έχουν πλυθεί «σωστά» ή «ακριβώς έτσι».  Σε αυτόν τον τύπο της διαταραχής, όπως αναφέρθηκε ήδη, επικρατεί η ιδεοληπτική αίσθηση ότι τα πράγματα παραμένουν ατελή ή ελλιπή ή σε εκκρεμότητα και όχι το αίσθημα της επικείμενης απειλής και η ανάγκη της αποτροπής της, όπως συμβαίνει στους άλλους τύπους της διαταραχής. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο με την «ακριβώς έτσι ΙΨΔ» που αισθάνεται ότι τα χέρια του παραμένουν βρόμικα διακατέχεται από δυσφορία και ένταση και όχι από άγχος ή φόβο επικείμενης μόλυνσης ή ασθένειας ή θανάτου, όπως συμβαίνει στα άτομα με τον τύπο της μικροβιοφοβίας. Με άλλα λόγια, ένα άτομο με την «ακριβώς έτσι ΙΨΔ» εξακολουθεί να πλένει τα χέρια του μέχρι να αισθανθεί ότι έχουν πλυθεί «σωστά» ή «ακριβώς έτσι» και να νιώσει ανακούφιση. Σε αντίθεση, ένα άτομο με μικροβιοφοβία εξακολουθεί να πλένει τα χέρια του με σκοπό να αποτρέψει το ενδεχόμενο της μόλυνσης ή της ασθένειας ή του θανάτου και να απαλλαγεί από το αίσθημα της επικείμενης απειλής τους. Και στους δύο τύπους της διαταραχής, ωστόσο, η εκτέλεση των καταναγκασμών επιφέρει τελικά προσωρινή μείωση του άγχους και της δυσφορίας που οφείλεται στις ιδεοληψίες, με συνέπεια το άτομο να εγκλωβίζεται στον αέναο κύκλο της διαταραχής.

Ο τύπος της «ακριβώς έτσι ΙΨΔ» χαρακτηρίζεται -όπως εξάλλου όλοι οι τύποι της διαταραχής- από μια ενοχλητική αίσθηση αμφιβολίας, η οποία υποχρεώνει το άτομο με τη διαταραχή να εκτελεί επανειλημμένα καταναγκασμούς και τελετουργίες προκειμένου να απαλλαγεί από αυτήν την αίσθηση, η οποία όμως πάντα επιστρέφει και μάλιστα εντονότερη. Ανεπίσημα, η ΙΨΔ αναφέρεται ως «η ασθένεια της αμφιβολίας», ακριβώς επειδή η παθολογική αίσθηση της αμφιβολίας χαρακτηρίζει όλα τα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή, ανεξάρτητα από τη μορφή που παίρνει για το καθένα. Επίσης, όπως και στους άλλους τύπους της διαταραχής, τα άτομα που πάσχουν από τον τύπο της «ακριβώς έτσι  ΙΨΔ» έχουν επίγνωση ότι η δυσάρεστη αίσθηση της εκκρεμότητας ή του ανεκπλήρωτου δε βασίζεται σε κάτι πραγματικό,  νιώθουν ωστόσο αναγκασμένα να προβαίνουν σε καταναγκασμούς ή τελετουργίες προκειμένου να απαλλαγούν (πάντα όμως προσωρινά) από το αίσθημα της δυσφορίας.

 Ο τύπος αυτός της διαταραχής είναι αρκετά συχνός καθώς υπολογίζεται ότι πάνω από 50% των ατόμων με τη διαταραχή τον εκδηλώνει. Σε αυτόν τον τύπο, το αντίκτυπο της διαταραχής στη ζωή του ατόμου είναι συνήθως εντονότερο συγκριτικά με τους άλλους τύπους, καθώς το εύρος των πραγμάτων και των καταστάσεων που μπορεί να πυροδοτήσουν την ιδεοληπτική αίσθηση ότι κάτι δεν έχει γίνει ή δεν είναι «ακριβώς έτσι» ή «σωστά» μπορεί να είναι πραγματικά πολύ μεγάλο, με συνέπεια το άτομο να «κολλάει» σε καθετί που κάνει (π.χ. δεν σηκώθηκα από το κρεβάτι «σωστά», πρέπει να το κάνω ξανά και ξανά· δεν φόρεσα την μπλούζα μου «σωστά», πρέπει να το επαναλάβω ξανά και ξανά· δεν αισθάνθηκα ότι έκλεισα την πόρτα πίσω μου «σωστά», χρειάζεται να πάω πίσω και να το επαναλάβω μέχρι να νιώσω ότι έγινε «σωστά», κ.α.). Επιπλέον,  οι «ακριβώς έτσι» καταναγκασμοί ή οι τελετουργίες (π.χ. το μέτρημα, η επανάληψη της ίδιας πράξης ξανά και ξανά, ο επανέλεγχος  μιας διαδικασίας, η τακτοποίηση, η σειροθέτηση και η ευθυγράμμιση των αντικειμένων ή η αναζήτηση καθησυχασμού)-εκτός του ότι μπορεί να φαίνονται στους τρίτους αλλόκοτοι και να δημιουργούν αίσθημα ντροπής και μειονεξίας-συνήθως παίρνουν πολύ χρόνο στερώντας στο άτομο τη δυνατότητα για ελεύθερο χρόνο και για κοινωνικές συναναστροφές. Αλλά και η ακαδημαϊκή ή η εργασιακή απόδοσή του συνήθως επηρεάζεται σημαντικά καθώς επίσης και η συγκέντρωση και η παραγωγικότητά του, εφόσον στα άτομα με αυτόν τον τύπο της διαταραχής επικρατούν η έντονη αναποφασιστικότητα και η αναβλητικότητα, η σχολαστικότητα και η τελειοθηρία, η ανελαστικότητα και ο συγκεντρωτισμός, η υπερβολική ενασχόληση με την τάξη και την οργάνωση και ως εκ τούτου η αργοπορία και η μειωμένη λειτουργικότητα.

Παρά την ποικιλομορφία στις μορφές της διαταραχής, η θεραπευτική αντιμετώπιση παραμένει κοινή για όλους τους τύπους της. Αυτό σημαίνει ότι και η «ακριβώς έτσι ΙΨΔ» αντιμετωπίζεται όπως οι άλλοι τύποι της διαταραχής, αν και αυτός ο τύπος συνήθως συνοδεύεται από μεγαλύτερες θεραπευτικές προκλήσεις συγκριτικά με τους άλλους τύπους, εξαιτίας του τεράστιου εύρους των καταστάσεων που μπορεί να πυροδοτήσουν την ιδεοληπτική αίσθηση και συνάμα της αφηρημένης ή της λιγότερο χειροπιαστής φύσης της. Συγκεκριμένα, οι δύο κύριες μέθοδοι θεραπείας της ΙΨΔ είναι η Ψυχοθεραπεία και η Φαρμακοθεραπεία, είτε η καθεμία μόνη της είτε συνδυαστικά, ανά περίπτωση. Σε ό,τι αφορά την Ψυχοθεραπεία, η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία έχει βρεθεί ότι είναι η πλέον αποτελεσματική μέθοδος στα άτομα με ΙΨΔ καθώς η θεραπεία αυτή τα διδάσκει νέους και αποτελεσματικούς τρόπους να αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα της διαταραχής. Συγκεκριμένα, στη θεραπεία της «ακριβώς έτσι ΙΨΔ» τα άτομα έρχονται σταδιακά αντιμέτωπα με την ιδεοληπτική αίσθηση ότι κάτι δεν έχει γίνει ή δεν είναι «ακριβώς έτσι» ή «σωστά» μέσω μίας ψυχολογικής μεθόδου, η οποία ονομάζεται Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ή Ε.μΠ.Α για συντομία). Η Ε.μΠ.Α, της οποίας ο ρόλος στη θεραπεία της ΙΨΔ είναι κομβικός,  περιλαμβάνει δύο εξίσου σημαντικά μέρη: (α) την σταδιακή Έκθεση του ατόμου σε καταστάσεις που του προκαλούν το αίσθημα της αμφιβολίας και την ιδεοληπτική αίσθηση ότι κάτι δεν έχει γίνει ή δεν είναι «ακριβώς έτσι» ή «σωστά», και (β) την Παρεμπόδιση της Αντίδρασης, δηλαδή την παρεμπόδιση της εκτέλεσης των καταναγκαστικών πράξεων ή της αποφυγής. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα της μεθόδου Ε.μΠ.Α είναι να ζητηθεί από το άτομο να φορέσει τα παπούτσια του και ενώ θα έχει την ιδεοληπτική αίσθηση ότι τα παπούτσια του δεν έχουν φορεθεί «ακριβώς έτσι» ή «σωστά» και θα νιώθει υποχρεωμένο να τα ξαναφορέσει (Έκθεση), να εμποδίσει τον εαυτό του να το κάνει (Παρεμπόδιση της Αντίδρασης), να αντέξει τη δυσφορία που νιώθει, μέχρι αυτή εν τέλει να υποχωρήσει. Σταδιακά, μέσω της μεθόδου αυτής το άτομο «απευαισθητοποιείται» ή αλλιώς συνηθίζει τη δυσφορία που του προκαλεί η ιδεοληπτική αίσθηση ότι κάτι δεν έχει γίνει ή δεν είναι «ακριβώς έτσι» ή «σωστά», η οποία ιδεοληπτική αίσθηση στην πάροδο της θεραπείας και του χρόνου μειώνεται δραστικά και το άτομο απεγκλωβίζεται από τον φαύλο κύκλο της διαταραχής.

Γράφει η Γκόλφω Λιαμάκη, Δρ Κλινικής Ψυχολογίας

Εκτιμάται ότι πάνω από το 50% των ενηλίκων με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή-μια νευροψυχιατρική διαταραχή, η οποία πλήττει τόσο τους ενήλικες όσο και τα παιδιά και τους εφήβους- εμφανίζουν τη διαταραχή στη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, με μέσο όρο έναρξης τα 10 έτη. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα βασανιστική διαταραχή, η οποία περιλαμβάνει Ιδεοληψίες και Καταναγκασμούς και χαρακτηρίζεται από ένα έντονο και βασανιστικό αίσθημα αμφιβολίας και ενοχής. Read more