Tag Archive for: ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή σε παιδιά

Μια «κανονική» μέρα ενός παιδιού με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: αληθινή μαρτυρία

Γράφει η Κατερίνα Μ.

Επιμελείται επιστημονικά η Γκόλφω Λιαμάκη

Όσοι έχουν αντιμετωπίσει την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είτε οι ίδιοι ως παιδιά, είτε ως γονείς παιδιού με ΙΨΔ, θα ξέρουν καλά ότι είναι πραγματικά δύσκολο να περιγράψει κανείς μια «κανονική ημέρα» ενός παιδιού με ΙΨΔ, καθώς η διαταραχή ‘επινοεί’ συνεχώς νέους τρόπους για να δυσκολεύει την καθημερινότητα του παιδιού και εμφανίζεται με πολλά, διαφορετικά πρόσωπα.

Θα προσπαθήσω όμως να περιγράψω μία τυπική ημέρα στη διάρκεια μίας από τις χειρότερες φάσεις έξαρσης της μικρής μου κόρης, όταν ήταν ακόμα στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, ως εξής: Έπρεπε να ξυπνήσει ακριβώς την ίδια ώρα κάθε ημέρα για να ετοιμαστεί για το σχολείο. Χρειαζόταν μία ολόκληρη ώρα και ένα τέταρτο συνήθως προκειμένου να μπορέσει να ολοκληρώσει όλες τις πρωινές διαδικασίες που της επέβαλε η ΙΨΔ. Έβαζε τις πιτζάμες και το εσώρουχό της με πολλή προσοχή στα άπλυτα, καθώς δεν έπρεπε να ακουμπήσουν το πάτωμα γιατί θα το βρόμιζαν και αυτό θα σήμαινε ότι θα έπρεπε να το σφουγγαρίσω με χλωρίνη υπό το άγρυπνο βλέμμα της και με συγκεκριμένο τρόπο. Έπειτα έμπαινε στην μπανιέρα να ουρήσει διότι εκεί μπορούσε μετά να πλυθεί επίμονα και με συγκεκριμένο τρόπο. Το πρώτο μεγάλο στοίχημα της ημέρας ήταν να μπορέσει να εκτελέσει επακριβώς τα βήματα της διαδικασίας πλυσίματος (δηλαδή τη σειρά με την οποία θα πλύνει ολόκληρο το σώμα της, πόσες φορές θα βάλει σαπούνι στο σφουγγάρι και άλλα), ώστε να μην κινδυνεύσει να χάσει την πρώτη ώρα στο σχολείο. Κατά τη διάρκεια της πρωινής αυτής ρουτίνας την άκουγα πολλές φορές να κλαίει και να μονολογεί γιατί κάτι δεν πήγε καλά και έπρεπε να το ξανακάνει ενώ εγώ κοίταζα εναγωνίως το ρολόι και έκανα τεράστια προσπάθεια να μην της μιλήσω καθώς αυτό θα σήμαινε ότι πρέπει να αρχίσει τη διαδικασία από την αρχή. Και μόνο που γράφω αυτές τις γραμμές, το στομάχι μου σφίγγεται.

Σειρά μετά είχε το ντύσιμο που ήταν γρήγορο ομολογουμένως με εξαίρεση τις κάλτσες και τα παπούτσια. Μπορεί να της έπαιρνε 15 λεπτά για να βάλει τις κάλτσες της γιατί προσπαθούσε να είναι ολόισια βαλμένες και στοιχισμένες με τα δάχτυλα. Παρέλειψα να αναφέρω ότι επειδή είχα ντυθεί για τη δουλειά, απαγορευόταν να καθίσω οπουδήποτε, καθώς για την κόρη μου οποιοδήποτε ρούχο εκτός πιτζάμας δεν έπρεπε να ακουμπήσει σε οποιοδήποτε κάθισμα. Ό,τι προερχόταν από έξω ή προοριζόταν για έξω ήταν μιαρό και την έπιανε πανικός αν ακουμπούσε την ίδια ή κάτι μέσα στο σπίτι.

Επιτέλους, στη συνέχεια, παίρναμε το δρόμο για το σχολείο όπου για καλή μας τύχη μπορούσε να ελέγχει τις παρορμήσεις της να κάνει καταναγκασμούς και ‘άντεχε’ τις ώρες εκεί χωρίς πραγματικά κανείς να καταλαβαίνει τις βασανιστικές της σκέψεις. Όμως όταν επέστρεφε σπίτι, ακολουθούσε πάλι μια ρουτίνα όπως η πρωινή όπου μπορούσε να κρατήσει ακόμα περισσότερο καθώς δεν υπήρχε η πρωινή βιασύνη για το σχολείο. Και φυσικά όλοι οι υπόλοιποι έπρεπε να μην μιλάμε, να μην κάνουμε φασαρία, να μην την ενοχλήσουμε και να περιμένουμε υπομονετικά τη σειρά μας για το μπάνιο. Στην κυριολεξία έπρεπε να το σκεφτούμε πολύ καλά πριν μπούμε στο μπάνιο, γιατί αν τύχαινε εκείνη τη στιγμή να θέλει να μπει το παιδί και δεν μπορούσε, προκαλούσε απλά πανικό.

Μέσα στην ημέρα, η κόρη μου κάθε φορά που πήγαινε στην τουαλέτα έπρεπε να βάλει τα ρούχα της στα άπλυτα, να πλυθεί με τον δικό της διαδικαστικό τρόπο και αυτό μπορούσε να οδηγήσει σε 4-5 ώρες την ημέρα στο μπάνιο και ένα πλυντήριο ημερησίως με μόνο δικά της ρούχα. Δεν ήθελε να κάνει κάποια απογευματινή δραστηριότητα, να πάμε στην παιδική χαρά ή σε σπίτια φίλων γιατί σκεφτόταν ότι αυτό θα σήμαινε ένα ακόμα πλύσιμο/λούσιμο όταν θα επέστρεφε σπίτι. Έβλεπε μόνο τηλεόραση, διάβαζε τα μαθήματα της αφού πρώτα είχε απολυμάνει τα βιβλία της τόσο που πολύ γρήγορα τα των καταστρέφονταν από την υγρασία του απολυμαντικού. Δεν άντεχε κόσμο στο σπίτι γιατί μετά έπρεπε να απολυμάνει οτιδήποτε ακούμπησαν, ειδικά στο δωμάτιο της. Το μάτι της πάντα άγρυπνο μας παρακολουθούσε μήπως ξεχαστήκαμε και δεν βάλαμε πιτζάμες μόλις μπήκαμε σπίτι, μήπως ακουμπήσαμε κάπου με τα ρούχα της δουλειάς, μήπως δεν πλύναμε καλά τα χέρια μας και άλλα τέτοια παρόμοια. Η αγωνία της μήπως κάτι της έχει ξεφύγει ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπο της όλη μέρα ενώ αν κάτι δεν πήγαινε καλά ούρλιαζε, έβριζε και έκλαιγε σε βαθμό και ένταση που έμοιαζε με κρίση πανικού. Δύσκολα υπήρχε κάτι μέσα στην ημέρα που να μην ‘τυλίγεται’ από την ΙΨΔ.

Όταν ήταν σε φάση ύφεσης δεν άλλαζαν τόσο τα συμπτώματα και οι διαδικασίες αλλά άλλαζε η διάρκεια και ένταση όλων των διαδικασιών πράγμα που έκανε πιο υποφερτή την καθημερινότητά της.

Κατά περιόδους εμφανίζονταν καινούργιες διαδικασίες και εξαφανίζονταν κάποιες άλλες, αλλά πάντα παρέμεναν οι βασικές που σχετίζονταν με το πλύσιμο και τον διαχωρισμό του τι είναι στο σπίτι και άρα θεωρείται καθαρό και τι είναι έξω από το σπίτι και επομένως είναι βρώμικο.

Πλέον ξέρω ότι τότε έβλεπα μόνο την κορυφή του παγόβουνου καθώς οι διαδικασίες που ήταν εμφανείς σε εμένα και την υπόλοιπη οικογένεια ήταν λίγες σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες που μόνο το παιδί ήξερε και εκτελούσε.

Θα έλεγα ότι πρώτα από όλα το παιδί αλλά και όλη η οικογένεια ήμασταν όλη μέρα σε κατάσταση ‘συναγερμού’ με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται βιολογικά, πνευματικά και ψυχικά. Μια συνεχής αγωνία για το τι μπορεί να συμβεί, τι μπορεί να γίνει λάθος, τι καινούργιο τρόπο θα βρει η ΙΨΔ για να βασανίσει το παιδί μου σε τόση μικρή ηλικία, ένα παιδί που αντί να παίζει ξέγνοιαστο, ήταν βυθισμένο στον τρόμο και την μοναξιά.

Τώρα η κόρη μου είναι στην γ’ γυμνασίου και, παρόλο που ακόμα παλεύει με την ΙΨΔ, είναι φανερό ότι το παιδί κερδίζει έδαφος καθώς ακολουθεί πλέον την ενδεδειγμένη θεραπεία εδώ και 6 μήνες. Το πρωί ετοιμάζεται σε 15 λεπτά και πηγαίνει στο μπάνιο όπως όλοι. Όταν επιστρέψει από το σχολείο εξακολουθεί να λούζεται αλλά η διαδικασία κρατάει μόνο 10 λεπτά. Έχει κοινωνική ζωή καθώς κανονίζει βόλτες με τις φίλες της, εξακολουθεί να απολυμαίνει τα βιβλία της, αλλά πολύ πιο γρήγορα ενώ δεν καταλήγουν μουλιασμένα όπως παλαιότερα, δεν δέχεται να μπει κανείς στο δωμάτιό της αλλά μπορεί να αντέξει να έρθει κόσμος στο σπίτι και γενικά είναι πιο δυνατή, πιο χαρούμενη και με λιγότερο έντονες αντιδράσεις όταν κάτι δεν γίνεται όπως υπαγορεύει η ΙΨΔ. Ακολουθεί την θεραπεία της με προσήλωση και με τη σωστή καθοδήγηση η πιθανότητα να κερδίσει την ΙΨΔ δεν είναι πια ένα όνειρο απατηλό αλλά μια ρεαλιστική πραγματικότητα!

/0 Σχόλια

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: μια διαταραχή με πολλά πρόσωπα

Γράφει η Σώτια Κατάρα, σπουδάστρια Ψυχολογίας με προσωπική εμπειρία ΙΨΔ

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μία ψυχική διαταραχή που μεταμφιέζεται σε  κάτι άλλο-συνήθως σε πραγματική απειλή- και αυτό εκτός από το ότι προκαλεί τρόμο στον πάσχοντα, την κάνει ιδιαίτερα σύνθετη να την αναγνωρίσεις και ακόμη πιο δύσκολο να την αντιμετωπίσεις. Αυτό που δυσκολεύει όμως ακόμη περισσότερο τη ζωή των πασχόντων είναι το γεγονός ότι αλλάζει συνεχώς μεταμφιέσεις. Μία συνέπεια αυτού είναι ότι η διάγνωση της διαταραχής συνήθως γίνεται πολλά χρόνια αργότερα από την αρχική εμφάνιση των συμπτωμάτων της. Έτσι, οι πάσχοντες καταλήγουν να περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους βιώνοντας  ανεπιθύμητες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις-συχνά με ταμπού περιεχόμενο που δύσκολα μοιράζεσαι με άλλους-και χρονοβόρους καταναγκασμούς, χωρίς να γνωρίζουν ότι όλα αυτά είναι συμπτώματα μιας συχνής και αντιμετωπίσιμης ψυχικής διαταραχής.

Στη δική μου περίπτωση, η διάγνωσή της έγινε σε ηλικία 40 ετών. Ήδη όμως από μικρό παιδί αντιλήφθηκα ότι κάτι περίεργο και ανεξήγητο μού συνέβαινε. Αλλά αυτό το κάτι δεν ήταν συγκεκριμένο ή χειροπιαστό ώστε να μπορώ να το εξηγήσω σε κάποιον και να μπορώ να γίνω κατανοητή. Τι ήταν λοιπόν και πώς έμοιαζε;

Το 1ο κύμα – Παιδική Ηλικία

Αρχικά, ως παιδί είχα ιδεοληψίες και καταναγκασμούς καθαριότητας και απολύμανσης. Θυμάμαι ότι πάντα έπρεπε να πλένω τα χέρια μου πολλές φορές κι ας ήταν καθαρά, ενώ φοβόμουν υπερβολικά την ύπαρξη μικροβίων τριγύρω μου και δεν άντεχα στη σκέψη ότι θα καθίσω κάπου που -για τα δικά μου δεδομένα- αισθανόμουν ότι ήταν βρόμικα. Επίσης φοβόμουν υπερβολικά μήπως εγώ και οι δικοί πεθάνουμε από κάποια αρρώστια. Όλα αυτά μεταφράζονταν από το οικογενειακό μου περιβάλλον, αλλά και από εμένα την ίδια, ως ‘υπερβολική’, ‘φοβιτσιάρα’ ή ‘αρρωστοφοβική’.

Το πιο έντονο στοιχείο όμως εκείνης περιόδου ήταν η υπερβολική αίσθηση ευθύνης που ένιωθα για την υγεία των γονιών μου. Κάθε βράδυ έπρεπε να ακολουθήσω ένα συγκεκριμένο τελετουργικό για να ‘προστατεύσω’-όπως ένιωθα τότε- τους γονείς μου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αφού έκανα την προσευχή μου τρεις φορές ευλαβικά, στη συνέχεια πήγαινα στο δωμάτιο των γονιών μου για να ελέγξω την αναπνοή τους ενώ κοιμόντουσαν. Αν δεν έκανα αυτή τη συγκεκριμένη διαδικασία, ένιωθα τρόμο ότι οι γονείς μου θα πάθαιναν κάτι κακό εξαιτίας μου. Περιττό να πω ότι αυτή η διαδικασία πολλές φορές επαναλαμβανόταν αν ένιωθα ότι δεν είχε γίνει σωστά.

Το 2Ο κύμα – Εφηβική Ηλικία

Η εφηβεία είναι μια ζόρικη περίοδος για κάθε άνθρωπο ούτως ή άλλως. Στην περίπτωση που κάποιος πάσχει από ΙΨΔ, δεν είναι απλά μια ζόρική περίοδος αλλά είναι μια ανυπόφορη περίοδος. Εγώ θα χαρακτήριζα τα εφηβικά μου χρόνια ως ‘χειμερία νάρκη’, καθώς για να μην σκέφτομαι όλες εκείνες τις τρομακτικές σκέψεις, κυριολεκτικά κοιμόμουν συνέχεια, όταν δεν ήμουν στο σχολείο ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα. Εκείνο τον καιρό ένιωθα έντονη δυσφορία από μια σκέψη που μου είχε καρφωθεί στο μυαλό και δεν έφευγε όσο και να προσπαθούσα’: Μήπως εγώ, που είμαι το παιδί πρότυπο για τους γονείς μου, μήπως αρχίσω χωρίς να το θέλω τη χρήση ουσιών; Κι αν εθιστώ; Κι αν δεν μπορώ να σταματήσω; Τι θα απογίνω; Πώς θα νιώσουν οι γονείς μου για εμένα που με θεωρούν τόσο καλό παιδί; Κι όσο επέμεναν αυτές οι σκέψεις, τόσο εγώ κοιμόμουν για να τις αποφύγω. Ήταν πραγματικό καθημερινό μαρτύριο, όχι μόνο γιατί αυτή η σκέψη ήταν ενάντια στις πεποιθήσεις μου για τα ναρκωτικά, αλλά και γιατί απειλούσε την υπερβολική μου ανάγκη να είμαι σωστή και τέλεια απέναντι στην οικογένεια μου. Εκείνο τον καιρό δεν είχα καμία ψυχική ‘ευλυγισία. Για εμένα, είτε ήμουν απόλυτα καλή είτε ήμουν κακή. Ακόμη και η σκέψη για το ενδεχόμενο να πάρω ναρκωτικά με έκανε να νιώθω ότι είμαι κακή και με γέμιζε απελπισία καθώς όλες οι προσπάθειες που έκανα για να νιώσω απόλυτα σίγουρη ότι δεν θα γίνει αυτό, οδηγούσαν σε περισσότερη αβεβαιότητα. Αργότερα ως ενήλικας στη θεραπεία μου για την ΙΨΔ έμαθα ότι αυτές οι προσπάθειες που έκανα στο μυαλό μου για να πάρω διασφάλιση ήταν στην πραγματικότητα νοεροί καταναγκασμοί, οι οποίοι ενέτειναν το αίσθημα της αβεβαιότητας αντί να το ημερεύουν. Εκ των υστέρων έμαθα επίσης ότι κανείς δε μπορεί να διασφαλίσει 100% ότι δεν θα πάρει ποτέ ουσίες. Μπορείς να πιστεύεις και να νιώθεις ότι δε είναι πιθανόν να πάρεις ουσίες, αλλά είναι αδύνατον να είσαι 100% σίγουρος. Επίσης δεν μπορείς να είσαι πάντα το τέλειο και καλό παιδί. Κανείς δεν είναι και δεν χρειάζεται. Για την ιστορία ποτέ δεν πήρα ναρκωτικά τελικά και είμαι πλέον 45 και ακόμα οι γονείς μου με θεωρούν καλό παιδί κι ας μην είμαι πάντα.

Το 3ο Κύμα – Ενήλικη Ζωή

Σε αυτή τη φάση, η ΙΨΔ ήρθε σαν τσουνάμι όχι απλώς σαν ένα κύμα! Ξεκινούσα τη μέρα μου και δεν ήξερα τι θα μου σερβίρει.  Για πρωινό μου σέρβιρε καταναγκασμούς επανελέγχου. Καθώς ετοιμαζόμουν για τη δουλειά και βιαζόμουν, έπρεπε να τσεκάρω όλες τις ηλεκτρικές συσκευές και δυο και τρεις φορές! Στη δουλειά έπρεπε να ελέγχω την ηλεκτρονική αλληλογραφία πολλές φορές για να βεβαιωθώ ότι δεν έχω γράψει κάτι λάθος ή απρεπές και τους φακέλους για να μη στείλω τάχα κάτι προσωπικό και γίνω ρεζίλι. Ενώ ήθελα να ενημερωθώ για τον καρκίνο του μαστού, απέφευγα να διαβάσω για αυτόν γιατί φοβόμουν ότι αν διαβάσω για τον καρκίνο θα μολυνθώ και θα κολλήσω καρκίνο… και ας ήξερα ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης μου είχα πολλές ιδεοληψίες ότι θα βλάψω το μωρό  από κάποια απροσεξία μου. Μία χαρακτηριστική σκέψη που με ταλαιπώρησε ήταν ότι θα κολλήσω το μωρό ηπατίτιδα επειδή είχα κάνει μανικιούρ! Πώς μπορούσα άλλωστε να είμαι 100% σίγουρη ότι ο κλίβανος του μαγαζιού δεν είχε χαλάσει και ότι τα εργαλεία ήταν πράγματι αποστειρωμένα;

Και στις φιλικές μου σχέσεις είχα πολλές ιδεοληψίες μήπως τους πρόσβαλα ή τους στενοχώρησα και ζητούσα από τους φίλους μου να με διαβεβαιώσουν ξανά και ξανά ότι όντως δεν έκανα κάτι που δεν έπρεπε. Και ας ήξερα ότι έτσι γίνομαι κουραστική.

Και φυσικά για τον αγαπημένο μου, τον πιο σημαντικό άνθρωπο στη ζωή μου, είχα τις χειρότερες ιδεοληψίες. Στο μυαλό μου έρχονταν συνεχώς εικόνες του χωρίς μαλλιά, λόγω χημειοθεραπείας, και αισθανόμουν ο χειρότερος άνθρωπος στον κόσμο καθώς ένιωθα ότι με τις σκέψεις μου θα το προκαλούσα. Πόση απελπισία ένιωθα τότε που ακόμη δεν ήξερα ότι οι σκέψεις αυτές ήταν συμπτώματα μιας ψυχικής διαταραχής και ότι δεν είχαν τη δύναμη να βλάψουν κανένα!

Τα πολλά πρόσωπα της ΙΨΔ

Έχοντας ζήσει μια ζωή με ΙΨΔ και έχοντας τελικά απαλλαγεί από αυτήν στα 43 μου χρόνια, κατέληξα στις εξής διαπιστώσεις:

  • Δεν υπάρχει περίπτωση να απαλλαγείς από αυτήν αν δεν αποδεχτείς το γεγονός της αβεβαιότητας. Ότι δηλαδή στην καλύτερη περίπτωση μπορείς να είσαι 99,9% βέβαιος αλλά ποτέ 100%. ΑΠΟΔΕΞΟΥ ΤΟ! Απλά δεν υπάρχει άλλη επιλογή.
  • Οι σκέψεις μας δεν έχουν καμία πραγματική υπόσταση, είτε καλή είτε κακή. Είναι απλά σκέψεις και εμείς ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ!
  • Η ΙΨΔ στις περισσότερες περιπτώσεις θεραπεύεται. Γιατί όχι σε όλες; Γιατί είπαμε δεν υπάρχει 100% βεβαιότητα για τίποτα. Η θεραπεία λέγεται Ε.μΠ.Α και είναι το πιο ισχυρό μας όπλο ενάντια στην ΙΨΔ. Άλλα είδη ψυχοθεραπείας μπορεί να σε βοηθήσουν με άλλα θέματα που μπορεί να έχεις παράλληλα με την ΙΨΔ, όπως με βοήθησαν κι εμένα. Αλλά για την ΙΨΔ μόνο Ε.μΠ.Α.
  • Ξέρω, είναι πολύ δύσκολο, αλλά προσπάθησε να γίνεις λιγότερο άκαμπτος ψυχικά. Έτσι θα είσαι ψυχικά πιο ανθεκτικός. Μπορούμε να είμαστε και καλοί και ‘κακοί’ και άριστοι στη δουλειά μας και ίσως κάποια φορά ελλιπείς στη δουλειά μας, και συμπονετικοί φίλοι και απαράδεκτοι φίλοι και υπομονετικοί γονείς αλλά και γονείς που έχασαν την ψυχραιμία τους. Είμαστε όλα αυτά γιατί έτσι είναι.

Αν έχεις ζήσει και εσύ τόσο πολύ βαθιά μέσα σου και για τόσα χρόνια με την ΙΨΔ, καταλαβαίνω ότι μπορεί να αισθάνεσαι ότι έχει γίνει μέρος σου, ότι δυσκολεύεσαι να ξεχωρίσεις τι είναι πραγματικότητα και τι είναι ψέμα, τι είναι φυσιολογικό και τι υπερβολικό ή παράλογο. Ξέρω ότι αυτό που περνάς είναι ανυπόφορο. Όμως η προσωπική μου εμπειρία μού έχει δείξει ότι καθώς η θεραπεία προχωρά αποκτάς εμπιστοσύνη στον εαυτό σου και αρχίζεις να νιώθεις σίγουρος μέσα σου. Ναι, καλά κατάλαβες, η αποδοχή του γεγονότος της αβεβαιότητας οδηγεί στην εμπιστοσύνη, όσο παράδοξο και αν σου ακούγεται. Αποδοχή της αβεβαιότητας λοιπόν, εστίαση στο τώρα -όχι στο χθες ούτε στο αύριο- και προσαρμοστικότητα και όλα θα πάνε καλύτερα!

 

/0 Σχόλια

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή επηρεάζει όλη την οικογένεια, όχι μόνο τους πάσχοντες

Γράφει η Σώτια Κατάρα, σπουδάστρια Ψυχολογίας με προσωπική εμπειρία ΙΨΔ

Όταν μιλάμε για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) στα παιδιά και τους εφήβους ορθώς επικεντρωνόμαστε στα ίδια τα  άτομα που βιώνουν τις συνέπειες αυτής της ύπουλης διαταραχής. Όμως, ας μην ξεχνάμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν μαζί με αυτά τα παιδιά όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας τους: οι γονείς  ή οι φροντιστές τους αλλά και τα αδέρφια τους. 

Όταν τα παιδιά είναι σε μικρή ηλικία δυσκολεύονται υπερβολικά όχι μόνο να κατανοήσουν τι είναι αυτό που τους συμβαίνει αλλά τις περισσότερες φορές δεν έχουν τα μέσα για να το εκφράσουν στους οικείους τους. Αισθάνονται ένα ‘περίεργο κάτι’ που τα παιδεύει και τα ταλαιπωρεί, ‘ένα κάτι’ που μπορεί να πάρει πάρα πολλές μορφές και που συνεχώς μεταβάλλεται κάνοντας τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα: «Μου έρχεται να πατώ 3 φορές στα πλακάκια του σχολείου, να σβήνω-γράφω τα ίδια γράμματα πολλές φορές γιατί δεν μοιάζουν σωστά, με ενοχλεί η κόκκινη κλωστή στο παντελόνι μου, μπορεί να πάθω κάτι κακό εξαιτίας της, μου έρχεται να τραβώ την κοιλιά μου 4 φορές γιατί έτσι νιώθω καλά, να ρωτάω συνέχεια κάτι την μαμά, να διαβάζω όλες τις επιγραφές στον δρόμο και αν δεν προλάβω αγχώνομαι, φοβάμαι μήπως μου έρθει να κάνω εμετό». Και ο κατάλογος δεν σταματά…

Στην εφηβεία τα πράγματα γίνονται συνήθως πιο περίπλοκα αφού οι ιδεοληψίες των εφήβων συνηθίζεται να έχουν θεματολογία που θεωρείται ταμπού: «‘Κι αν είμαι gay, κι αν μου έρθει να βρίσω μέσα στην τάξη, κι αν χάσω τον έλεγχό μου και μου έρθει να πάρω ναρκωτικά και δεν μπορώ να σταματήσω».

Όποια μορφή ιδεοληψιών και αν βιώνει το παιδί ή ο έφηβος, οι δυσκολίες και οι συνέπειες είναι οι ίδιες. Φόβος, απελπισία, ενοχή,  αίσθημα υπερβολικής ευθύνης ότι εξαιτίας του μπορεί να προκληθεί βλάβη σε εκείνο ή τους αγαπημένους του. Όλα αυτά οδηγούν συχνά σε ακραίες συμπεριφορές που μπορεί να εκδηλωθούν με εξάρσεις θυμού, θλίψη, αίσθημα ανημποριάς ή απόσυρση από τις καθημερινές δραστηριότητες. Και η κατάσταση μέσα στο σπίτι συχνά εξελίσσεται σε μια αέναη προσπάθεια για το περιβάλλον του πάσχοντα που δεν οδηγεί πουθενά. Οι γονείς νιώθουν ανεπαρκείς και ανήμποροι να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, νιώθουν από την μια στενοχώρια για τη ταλαιπωρία που βιώνουν τα παιδιά τους αλλά και αποκαμωμένοι από τους διάφορους καταναγκασμούς που εξελίσσονται μπροστά τους. Τους εκνευρίζει που ακούν την ίδια ερώτηση ξανά και ξανά και ταυτόχρονα νιώθουν ενοχές που εκνευρίζονται. Συχνά αναρωτιούνται: «Γιατί σε εμάς ή πού πήγε το παιδί που ήξερα μέχρι εχθές» και προσπαθούν να βρουν λύση σε έναν γρίφο για δυνατούς λύτες. Καθημερινά στο μυαλό τους γυρίζει ο ίδιος μονόλογος: «Να της ανοίξω σήμερα για δέκατη φορά τη βρύση που αρνείται να ακουμπήσει για να φύγουμε πιο γρήγορα; Έχει αργήσει πάλι στο σχολείο και εγώ στη δουλεία μου. Όμως μας έχουν πει ότι δε θα πρέπει να συμμετέχουμε στους καταναγκασμούς της διότι αυτό διαιωνίζει τα συμπτώματα της διαταραχής. Αν όμως δεν κάνω αυτό που θέλει, θα μας ακούσει όλη η πολυκατοικία από τις φωνές και την υστερία. Και το άλλο παιδί; Τι γίνεται με το άλλο παιδί που νιώθει παρατημένο, κλείνεται στο δωμάτιο του για να μην ακούει τη φασαρία, που δεν μπορεί να πάει στο λούνα παρκ ή στον κινηματογράφο με την οικογένειά του επειδή η αδερφή του φοβάται μην αρρωστήσει αν καθίσει σε κάθισμα εκτός σπιτιού. Πόσο καιρό ακόμη θα είναι στον αυτόματο; Σώθηκαν οι αντοχές μας».

Τέτοιες σκηνές είναι συνήθεις στις οικογένειες που κάποιο από τα παιδιά τους πάσχει από ΙΨΔ. Δεν σημαίνει όμως ότι τα πράγματα είναι πάντα έτσι. Τα πράγματα μπορεί να είναι αρκετά διαχειρίσιμα σε περιπτώσεις πιο ήπιες ή πιο βουβές. Αυτό το τελευταίο πρέπει να το προσέχουμε. Η βουβαμάρα στην ΙΨΔ κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Το παιδί κλείνεται στο εαυτό του και υποφέρει σιωπηλά. Αλλά ένα παιδί με ΙΨΔ για να απαλλαγεί από τη διαταραχή χρειάζεται την οικογένειά του στο πλευρό του, να αντέχει και να το αντέχει, να το αγαπά, να του συμπαραστέκεται, να πέφτει αλλά να ξανασηκώνεται.

Μακάρι να υπήρχε μία συνταγή για το πώς να γίνει σωστά αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει. Δεν λέμε ψέματα μεταξύ μας.  Αλλά να μερικές αλήθειες, δοκιμασμένες και όχι ωραιοποιημένες:

Γονείς και αδέρφια παιδιών με ΙΨΔ:

  • Έχετε δίκιο, είναι πολύ δύσκολο αυτό που βιώνετε.
  • Θα χάσετε την υπομονή σας πολλές φορές.
  • Θα βρείτε πάλι τη δύναμη σας άλλες τόσες.
  • Μην νιώθετε ενοχή για τον θυμό και τον εκνευρισμό σας. Είναι φυσιολογικά.
  • Δεν μπορείτε να τα καταφέρετε μόνοι. Απευθυνθείτε σε κάποιον θεραπευτή που θα βοηθήσει τον άνθρωπό σας.
  • Χρειάζεστε ίσως και εσείς υποστήριξη από κάποιον ειδικό.
  • Μην αρνείστε την φαρμακευτική αγωγή αν σας την συστήσουν οι γιατροί.
  • Μην ντρέπεστε για το παιδί σας. Εκτός από ΙΨΔ είναι πολλά περισσότερα πράγματα.
  • Συνήθως στο τέλος μια σωστής θεραπείας η ΙΨΔ ξεπερνιέται.

Αυτό το τελευταίο να βάλετε ως προορισμό στο GPS αυτής της κακοτράχαλης διαδρομής. Ω, ναι, μπορεί να ξεπεραστεί. Κι αυτό αλήθεια είναι!

/0 Σχόλια

Όμως υπάρχει ελπίδα: Η δική μας οικογενειακή εμπειρία με την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Πριν εμφανιστεί η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) στη μικρή μας κόρη μόλις στα 6 της χρόνια, κανείς μας δεν γνώριζε για αυτήν. Δυστυχώς έμελλε να τη γνωρίσουμε με τον πιο σκληρό τρόπο. Ήταν τόσο απότομη η εμφάνιση της ΙΨΔ και ήταν τόσο έντονα τα συμπτώματά της που η λέξη ‘ψυχαναγκασμός’ ξεπήδησε αυθόρμητα από το στόμα μας όταν απευθυνθήκαμε στον παιδίατρο, γιατί δεν ξέραμε σε ποιον άλλον να απευθυνθούμε στην αρχή. Πλύσιμο χεριών και όχι μόνο, με εμμονή και αγωνία για το αν γίνεται σωστά, κλάμα και ουρλιαχτά γιατί ‘το σπίτι ήταν βρόμικο’ και έπρεπε να καθαριστεί από άκρη σε άκρη και εμείς αποσβολωμένοι από ΄το κακό’ που μας είχε βρει.

Το καλό της υπόθεσης ήταν ότι δε χρειάστηκε να περιμένουμε πολύ για τη διάγνωση. Ήταν ξεκάθαρο ότι επρόκειτο για ΙΨΔ. Ίσως βοήθησε το γεγονός ότι η μικρή μας εκδήλωσε μια αρκετά συχνή και γνωστή μορφή της ΙΨΔ, οπότε και αναγνωρίστηκε εύκολα. Το κακό της υπόθεσης ήταν ότι, αν και ξεκινήσαμε άμεσα θεραπεία, φάνηκε εκ των υστέρων ότι η ψυχολόγος, στην οποία απευθυνθήκαμε, δεν είχε την απαιτούμενη εμπειρία στην εφαρμογή της θεραπείας για την ΙΨΔ, ενώ επιπλέον άφησε εμάς τους γονείς αβοήθητους αφού δεν μας καθοδήγησε στο πώς να αντιμετωπίζουμε τα συμπτώματα του παιδιού μας ώστε να την βοηθήσουμε.

Μετά από 2 ½ χρόνια, νιώθοντας απόγνωση γιατί δε βλέπαμε βελτίωση στο παιδί μας, αποφασίσαμε να αλλάξουμε θεραπευτή και μέθοδο θεραπείας. Οδηγηθήκαμε σε παιδοψυχίατρο-ψυχαναλυτή ενώ ταυτόχρονα οι γονείς αρχίσαμε συμβουλευτική. Πέντε ολόκληρα χρόνια προσπαθούσαμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι θα δούμε φως επιτέλους, ότι απλά χρειάζεται υπομονή καθώς η θεραπεία αυτή είναι αργή αλλά θα δώσει στο τέλος καρπούς. Η βασική οδηγία που μας είχε δοθεί ήταν να εμποδίζουμε το παιδί μας να εκτελεί τους καταναγκασμούς της ακόμη και με την βία!

Με αυτόν τον τρόπο πέρασαν 8 χρόνια όπου η ΙΨΔ έβαζε τρικλοποδιές στην καθημερινότητά μας με εμφανή αντίκτυπο στην οικογένειά μας και στις μεταξύ μας σχέσεις. Όσο και να θέλαμε να καταλάβουμε τι συνέβαινε στο παιδί μας και να δείξουμε κατανόηση, ήταν πραγματικά πολύ δύσκολο να αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία τον παραλογισμό που είχαν οι ψυχαναγκασμοί της για εμάς τους γονείς αλλά και για την μεγαλύτερη αδερφή της. Ήταν σαν να έπρεπε να δεχθούμε ‘το παράλογο’ ενώ όλο μας το είναι αυθόρμητα εναντιωνόταν σε αυτό. 

Προφανώς η σχέση μας με την μικρή μας κόρη υπέστη τεράστιο πλήγμα καθώς σταδιακά δεν μπορούσαμε να δούμε καμιά άλλη πλευρά της εκτός από εκείνη που είχε ‘το πρόβλημα’. Φυσικά εκείνη το διαισθανόταν ενώ παράλληλα θύμωνε γιατί έβλεπε ότι δεν την κατανοούσαμε αλλά και ότι τα χρόνια πέρναγαν χωρίς να μπορεί να απαλλαχθεί από την ΙΨΔ. Απορώ πραγματικά για το πώς θα μας θυμάται εμάς τους γονείς της όταν θα μεγαλώσει!

Επηρεάστηκε πολύ και  η σχέση μεταξύ των αδελφών  αφού απομακρύνθηκαν, καθώς δεν μπορούσαν να παίξουν ή να καθίσουν έστω μαζί διότι η μεγάλη μας κόρη δεν μπορούσε να ‘υπακούσει’ στους κανόνες που η αδερφή της τής έβαζε σε κάθε τους παιχνίδι ή επαφή. Απομονώθηκε στο δωμάτιό της για να μην ακούει τις συνεχείς συγκρούσεις που είχαμε με την μικρή μας κόρη. Αυτό στην αρχή φάνηκε να την προστατεύει αλλά τώρα μπορώ πλέον να πω ότι την έκανε να νιώθει πολλή μοναξιά, να νιώθει ότι έχασε τους γονείς της και να αισθάνεται θυμό προς εμάς τους γονείς της και προς την αδερφή της. Όλα αυτά τα συναισθήματα βγήκαν στην επιφάνεια πολύ αργότερα όταν η κατάσταση καλυτέρευσε με την νέα θεραπεία και μπόρεσε η μεγάλη μας κόρη να βρει τον ‘χώρο’ και τον ‘χρόνο’ για να εκφραστεί.

Δυστυχώς, ούτε η σχέση μου με τον σύζυγό μου έμεινε αλώβητη. Εκείνος δούλευε πάρα πολλές ώρες με αποτέλεσμα να σηκώνω σχεδόν αποκλειστικά όλο το βάρος της κατάστασης που επικρατούσε στο σπίτι, πράγμα που με γέμισε θυμό απέναντί του γιατί ένιωσα ότι με άφησε μόνη μου. Μπορώ πλέον να πω ότι αν είχα μοιραστεί το βάρος με κάποιον άλλον ίσως να είχα αντιμετωπίσει πιο ψύχραιμα την κατάσταση  με τη μικρή μου κόρη αλλά και να είχα προστατεύσει καλύτερα τη μεγάλη μου κόρη που την άφησα ουσιαστικά μόνη. Εξάλλου ήταν και εκείνη ένα μικρό παιδί μόλις 8 ετών όταν εκδηλώθηκε η ΙΨΔ στη μικρή μας κόρη.

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ ότι επηρεάστηκαν πολύ αρνητικά και οι σχέσεις μας με τους οικογενειακούς μας φίλους, καθώς λόγω του ότι οι ψυχαναγκασμοί του παιδιού μας εστίαζαν στην καθαριότητα, δεν άντεχε κόσμο στο σπίτι αλλά και συχνά αρνιόταν να βγει έξω για να μην λερωθεί. Έτσι η κοινωνική μας ζωή συρρικνώθηκε. Αλλά δυστυχώς ούτε και ο κοινωνικός μας περίγυρός έδειξε να καταλαβαίνει τι συμβαίνει ενώ έπρεπε να αντιμετωπίσουμε και σχόλια όπως για παράδειγμα ότι το παιδί μας είναι κακομαθημένο.

Έτσι πέρασαν τα χρόνια του Δημοτικού και τα πρώτα Γυμνασιακά χρόνια των παιδιών μας που μόνο ανέμελα και χαρούμενα δεν ήταν. Και ξαφνικά φαίνεται ότι ο Θεός  μάλλον μας λυπήθηκε και έστειλε αναπάντεχα στον δρόμο μου μια παιδική μου φίλη που είχε ζήσει πολλά χρόνια με την ΙΔΨ και την είχε ξεπεράσει με τη θεραπεία. Εκείνη μας συμβούλεψε να αλλάξουμε μέθοδο θεραπείας και να απευθυνθούμε σε εξειδικευμένη θεραπεύτρια. Ήταν ριψοκίνδυνο μετά από τόσα χρόνια. Μας φόβιζε η σκέψη μήπως κάνουμε και πάλι λάθος και χάσει το παιδί μας κάθε ελπίδα  ότι μπορεί να απαλλαγεί από τη διαταραχή. Όμως ευτυχώς η αλλαγή έγινε με την απόλυτα σύμφωνη γνώμη του παιδιού μας που είχε πια πατήσει τα 14 και είχε ήδη καταλάβει ότι η θεραπεία που ακολουθούσε τόσα χρόνια δεν την οδηγούσε πουθενά σε ό,τι αφορούσε την ΙΨΔ.

Έχουν περάσει 5 μήνες από τότε που ξεκινήσαμε τη νέα θεραπεία και ήδη βλέπουμε εμφανή σημάδια βελτίωσης στα συμπτώματα της ΙΔΨ, ενώ παράλληλα το παιδί μας έχει αποκτήσει αυτοπεποίθηση, έχει κάνει μαθησιακό άλμα στο σχολείο και νιώθει για πρώτη φορά ότι μπορεί τελικά να καταφέρει να απαλλαγεί από την ΙΨΔ.

Έχουμε αρχίσει να βλέπουμε φως στο τούνελ, σε ένα τούνελ που δεν θέλω να γυρίσω πίσω και να ξαναδώ γιατί ήταν πολύ μακρύ και πολύ σκοτεινό. Όμως υπάρχει ελπίδα! Με την κατάλληλη θεραπεία από ειδικό θεραπευτή δεν είναι ουτοπικό να πιστεύει όποιος υποφέρει από ΙΨΔ ότι μπορεί να ζήσει ελεύθερος από αυτήν. Αυτή είναι η αλήθεια που έχουμε  μπροστά μας και νιώθουμε ευγνώμονες για αυτήν.

Κατερίνα Μ.

/0 Σχόλια

Όταν η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή επηρεάζει τις καλοκαιρινές διακοπές

Γράφει η Γκόλφω Λιαμάκη

Για τους περισσότερους, οι καλοκαιρινές διακοπές μπορεί να είναι το highlight της χρονιάς, ένα ευχάριστο διάλειμμα για χαλάρωση και ξεκούραση μακριά από τις έγνοιες και τις σκοτούρες της καθημερινότητας. Όμως για τους πάσχοντες με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ),  η αλλαγή της καθημερινής τους ρουτίνας, που αναπόφευκτα οι διακοπές φέρνουν, συχνά συνοδεύεται από έντονο στρες και άγχος και μπορεί να επιτείνει τα συμπτώματα της διαταραχής.

Η ΙΨΔ  δεν είναι μια ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα. Είναι μια ιδιαίτερα βασανιστική, σύνθετη και συχνή ψυχική διαταραχή, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζεται νωρίς στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και μπορεί, χωρίς την έγκαιρη διάγνωση και εξειδικευμένη αντιμετώπιση, να  γίνει χρόνια επηρεάζοντας σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής του ίδιου του πάσχοντα και των οικείων του. Χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία και ετερογένεια μεταξύ των πασχόντων ως προς τα θέματα που οι Ιδεοληψίες και οι Καταναγκασμοί τους μπορεί να περιλαμβάνουν και ως εκ τούτου οι διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει η ΙΨΔ είναι κυριολεκτικά αναρίθμητες.

Οι Ιδεοληψίες και οι Καταναγκασμοί αποτελούν τα βασικά συμπτώματα της διαταραχής. Οι Ιδεοληψίες είναι επίμονες και επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες σκέψεις ή εικόνες, οι οποίες εισβάλλουν στο μυαλό του πάσχοντα και του προκαλούν έντονο αίσθημα αβεβαιότητας και επικείμενης απειλής. Συχνά τα θέματα των Ιδεοληψιών έχουν ταμπού περιεχόμενο καθιστώντας το αδύνατο για τους πάσχοντες να μιλήσουν για αυτές, ακόμη και στα πολύ οικεία τους πρόσωπα. Οι Καταναγκασμοί περιλαμβάνουν όλες τις ενέργειες εκείνες- ακόμη και νοερές διαδικασίες- οι οποίες αποσκοπούν στη διαβεβαίωση και τη διασφάλιση του πάσχοντα. Η πιο γνωστή στους περισσότερους μορφή της διαταραχής είναι η μικροβιοφοβία (υπερβολικός φόβος μόλυνσης από μικρόβια ο οποίος συνοδεύεται από ακραία αποφυγή και καταναγκασμούς απολύμανσης). Υπάρχουν ωστόσο πολλές λιγότερο γνωστές μορφές της διαταραχής.     

Τα άτομα που πάσχουν από ΙΨΔ έχουν να αντιμετωπίσουν το όποιο στρες ενδεχομένως οι περισσότεροι νιώθουμε όταν φεύγουμε για διακοπές (από το να βρούμε οικονομικά εισιτήρια και διαμονή, να συμφωνήσουμε με την παρέα μας πώς θα περάσουμε τον χρόνο μας,  μέχρι να οργανώσουμε φιλοξενία για το αγαπημένο μας κατοικίδιο που ίσως δε μπορούμε να πάρουμε μαζί μας). Έχουν όμως επιπλέον να αντιμετωπίσουν τις καθημερινές προκλήσεις και ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερα εμπόδια από αυτά που  συνήθωε τους θέτει η διαταραχή τους υπό κανονικές συνθήκες. Για τους περισσότερους πάσχοντες με ΙΨΔ, η απομάκρυνσή τους από την οικεία ζώνη ασφάλειας τούς προκαλεί συνήθως έντονο στρες γεγονός που εντείνει τα συμπτώματα της διαταραχής. Όταν πάσχεις από ΙΨΔ, τα πράγματα που οι άλλοι θεωρούν δεδομένα και κάνουν με μεγάλη ευκολία, για εσένα αποτελούν πηγή έντονου στρες και θέτουν για εσένα νέες προκλήσεις. Από το να πακετάρεις τη βαλίτσα σου, μέχρι να βεβαιωθείς ότι οι ηλεκτρικές συσκευές και το σπίτι σου είναι ασφαλές μέχρι να κλειδώσεις την εξώπορτα και να απομακρυνθείς. Από το να χρησιμοποιήσεις δημόσιες τουαλέτες και να  φας σε άγνωστα εστιατόρια μέχρι να κολυμπήσεις σε δυσπρόσιτες παραλίες όπου δεν κυκλοφορεί ψυχή.  Και σα μην έφταναν αυτά, η αδημονία των άλλων για τις διακοπές και οι προσδοκίες τους για αξέχαστες εμπειρίες μπορεί να σε κάνουν να νιώθεις άσχημα που εσύ δεν τα συμμερίζεσαι αλλά ίσως βρίσκεσαι σε οριακό σημείο να ακυρώσεις τις διακοπές σου γιατί νιώθεις ότι στην τελική δεν αξίζει να περνάς τόσο στρες. 

Αν πάσχεις από την ΙΨΔ και αντιμετωπίζεις άγχος, παρακάτω ακολουθούν ορισμένες συμβουλές που θα σε βοηθήσουν να διαχειριστείς την ΙΨΔ κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών σου διακοπών:

  1. Προσπάθησε να ακολουθήσεις μια σταθερή καθημερινή ρουτίνα, ακόμη και κατά τη διάρκεια των διακοπών σου. Η καθημερινή ρουτίνα μπορεί να σου προσφέρει μια αίσθηση σταθερότητας και να σε βοηθήσει στη διαχείριση του άγχους που σχετίζεται με την ΙΨΔ.
  2. Προσπάθησε να προγραμματίσεις εκ των προτέρων. Το να γνωρίζεις τι να περιμένεις μπορεί να μειώσει την αβεβαιότητα και το άγχος σου. Κράτησε χρόνο για χαλάρωση, αυτοφροντίδα και ενασχόληση με δραστηριότητες που σε βοηθούν να διαχειριστείς τα συμπτώματα ΙΨΔ.
  3. Να έχεις ρεαλιστικές προσδοκίες. Απόφυγε να ασκείς υπερβολική πίεση στον εαυτό σου για να μια τέλεια ή άψογη εμπειρία διακοπών. Προσπάθησε να αποδεχτείς ότι οι ατέλειες και τα απροσδόκητα γεγονότα είναι μέρος της ζωής.
  4. Ενημέρωσε τα έμπιστα μέλη της οικογένειας ή τους φίλους σου για το πώς η ΙΨΔ μπορεί να επηρεάσει την εμπειρία των διακοπών σου. Μπορούν να σου παράσχουν υποστήριξη και κατανόηση και να σε βοηθήσουν στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος διακοπών που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες σου.
  5. Εάν νιώθεις ότι οι κοινωνικές δραστηριότητες ή οι συναναστροφές σε πιέζουν πολύ, κάνε διαλείμματα. Βρες έναν ήσυχο χώρο όπου μπορείς να χαλαρώσεις, να ανασυγκροτηθείς και να ασχοληθείς με δραστηριότητες που σε ηρεμούν.

Να θυμάσαι ότι η εμπειρία του καθενός με την ΙΨΔ είναι μοναδική, οπότε είναι σημαντικό να προσαρμόσεις αυτές τις συμβουλές στις δικές σου ανάγκες. Εάν δεν είσαι σίγουρος/-η για το πώς να διαχειριστείς την ΙΨΔ σου κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών, μη διστάσεις  να συμβουλευτείς έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για εξατομικευμένη καθοδήγηση και υποστήριξη.

* Το παρόν άρθρο (με τίτλο Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και καλοκαιρινές διακοπές) δημοσιεύτηκε στην κυριακάτικη εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 16 Ιουλίου 2023 στο ένθετο αφιέρωμα στην ΥΓΕΙΑ .

/0 Σχόλια