Το παράδοξο της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής: Όταν η «λύση» γίνεται το πρόβλημα

Γράφει η Γκόλφω Λιαμάκη

Φαντάσου ότι ξαφνικά βρίσκεσαι μέσα σε μια βαθιά, σκοτεινή τρύπα. Δεν θυμάσαι ακριβώς πώς βρέθηκες εκεί, μόνο ότι σε κυριεύει πανικός. Νιώθεις απειλή, φόβο, αβεβαιότητα. Θέλεις απεγνωσμένα να βγεις. Κοιτάζεις γύρω σου. Δίπλα σου υπάρχει ένα φτυάρι. Το πιάνεις με λαχτάρα και αρχίζεις να σκάβεις.

Η κίνηση σού δίνει την αίσθηση ότι δεν είσαι παθητικός. Ότι κάνεις κάτι. Ότι παλεύεις. Και είναι αλήθεια: παλεύεις. Το σκάψιμο μοιάζει με λύση. Κάθε φτυαριά ανακουφίζει λίγο την πίεση, το άγχος. Νομίζεις ότι ανοίγεις δρόμο προς την έξοδο. Μα όσο περνά η ώρα, συνειδητοποιείς ότι η τρύπα γίνεται όλο και πιο βαθιά. Ο αέρας πιο βαρύς. Το φως πιο αμυδρό. Και ο φόβος μεγαλύτερος.

Το φτυάρι που μοιάζει με σωτηρία

Αυτή είναι η παγίδα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής (ΙΨΔ). Η τρύπα είναι ο βασανιστικός φαύλος κύκλος της αμφιβολίας και το φτυάρι είναι οι καταναγκασμοί και τα μέτρα ασφαλείας: είναι η προσπάθειά σου να νιώσεις σιγουριά, να διασφαλιστείς, να «φτιάξεις» αυτό που νιώθεις πως είναι λάθος. Πλύσιμο, έλεγχος, επανάληψη, διαβεβαιώσεις, αποφυγή. Πράξεις που μοιάζουν λογικές και απαραίτητες. Που όμως, αντί να σε βγάζουν από την παγίδα, σε πάνε ολοένα πιο βαθιά. Αυτό είναι το παράδοξο της ΙΨΔ: οι ίδιες οι ενέργειες που κάνεις για να προστατευτείς, είναι αυτές που σε κρατούν παγιδευμένο. Δεν σε βοηθούν να βγεις από την τρύπα αλλά σε θάβουν βαθύτερα μέσα της. Με άλλα λόγια, αυτό που μοιάζει με λύση… είναι στην πραγματικότητα το ίδιο το πρόβλημα!

Η παύση ως πράξη θάρρους

Και όμως, υπάρχει διέξοδος. Η πρώτη κίνηση προς την επιφάνεια δεν είναι να σκάψεις περισσότερο ή πιο σωστά. Είναι να σταματήσεις να σκάβεις. Να αφήσεις το φτυάρι κάτω. Και αυτή η παύση, αν και φαινομενικά πολύ απλή, είναι στην πραγματικότητα από τις πιο δύσκολες πράξεις που χρειάζεται να κάνεις για να απαλλαγείς από την ΙΨΔ. Για να το πετύχεις αυτό,  πρέπει να πας κόντρα σε κάθε ένστικτο: Ενώ ο εγκέφαλός σου σού στέλνει σήματα κινδύνου και το σώμα σου ενεργοποιείται σαν να απειλείται η ζωή σου, εσύ μέσα σε αυτή την ένταση, καλείσαι να μην ακολουθήσεις το ένστικτό σου αλλά να σταθείς, να αντέξεις, και να επιλέξεις να μείνεις με την αβεβαιότητα.

Η παύση φαίνεται επικίνδυνη, ενώ οι καταναγκασμοί μοιάζουν σωτήριοι. Στην ΙΨΔ, το αληθινό θάρρος βρίσκεται στο να μην κάνεις αυτό που μοιάζει σωστό. Γιατί σε αυτό το παράδοξο, η «λύση» (δηλαδή οι καταναγκασμοί) είναι εκείνη που κρατά το πρόβλημα ζωντανό. Όμως η παύση δεν είναι αδυναμία. Είναι η πιο θαρραλέα κίνηση: να αποδεχτείς ότι δεν έχεις απόλυτο  έλεγχο. Να επιλέξεις συνειδητά να μην διορθώσεις, να μην καθησυχαστείς, να μην επιβεβαιώσεις. Το να επιλέγεις την αβεβαιότητα είναι η απόλυτη πράξη θάρρους και το πρώτο, γενναίο βήμα προς την απελευθέρωση. Δεν είναι εύκολο να τολμήσεις να αφήσεις το φτυάρι. Όμως το πρώτο βήμα για να βγεις… είναι να σταματήσεις να σκάβεις.  

Μια προσωπική μαρτυρία

«Θυμάμαι την πρώτη φορά που αποφάσισα να μην κάνω τον καταναγκασμό. Ένιωθα σαν να να κάνω κάτι τελείως λάθος.. Η καρδιά μου χτυπούσε σαν τρελή, τα χέρια μου έτρεμαν. Όλα μέσα μου φώναζαν “κάν’ το, αλλιώς κάτι κακό θα συμβεί”. Και όμως… έμεινα. Δεν έκανα τίποτα. Έμεινα ακίνητη, μέσα στον φόβο. Δεν ένιωσα αμέσως καλύτερα. Αλλά εκεί, σε εκείνη τη σιωπή, κάτι άλλαξε. Για πρώτη φορά ένιωσα ότι ίσως μπορώ να σταθώ απέναντι στο τέρας. Και αυτή η παύση, που μου φάνηκε αδύνατη, ήταν το πρώτο πραγματικό βήμα προς την ελευθερία.»