Waving – Μία ταινία για το (πώς είναι να έχεις) OCD

Γράφει η Αναστασία Κ.

Επιμελείται επιστημονικά η Γκόλφω Λιαμάκη

Μόλις πριν λίγες μέρες έκανε παγκόσμια πρεμιέρα η πολυαναμενόμενη (για μένα τουλάχιστον) ταινία μικρού μήκους “Waving” σε συνεργασία με το IOCDF και είχαμε εμείς, από την Ελληνική Κοινότητα OCD την τύχη να την παρακολουθήσουμε πρώτοι σε live μετάδοση. Καθώς λοιπόν ακολούθησε μια ζωντανή από όλες τις απόψεις συζήτηση, τόσο με τους δημιουργούς, όσο και με την ομάδα μας, σκέφτηκα να γράψω κάποιες σκέψεις μου για την ταινία, όχι γιατί πιστεύω πως η άποψή μου έχει κάποια ιδιαίτερη βαρύτητα, αλλά γιατί αποτέλεσε αφορμή για έναν μακροσκελή εσωτερικό διάλογο, που θα ήταν κρίμα να πάει χαμένος.

Η ταινία ξεκινάει με τον πρωταγωνιστή, τον Charlie (τον υποδύεται ο Ralph Ineson), να βρίσκεται χειμώνα σε μια παραλία κρατώντας μια ομπρέλα, εμφανώς σκεπτικός και εξουθενωμένος, θυμούμενος μια φράση που του είχε πει μια ψυχοθεραπεύτρια. Η επόμενη σκηνή τον βρίσκει μέσα σε ένα τεράστιο και εγκαταλελειμμένο σπίτι, καθήμενο και περικυκλωμένο από διάφορες σκέψεις του, τόσο σε μορφή εσωτερικού διαλόγου, όσο και σε μορφή γραμμένων φράσεων στους τοίχους του σπιτιού. Αδύναμος να σταματήσει όλα αυτά, καθώς όσο προσπαθεί τόσο ξαναέρχονται, βρίσκει ένα κλειδί που τον οδηγεί και πάλι έξω στη παραλία. Η ταινία ολοκληρώνεται ενώ οι διαφορετικές εκδοχές του Charlie ακολουθούν τρεις διαφορετικές πορείες.

Με τι να πρωτοξεκινήσω! Ας ξεκινήσω από τα εύκολα. Πέρα από την υπέροχη εικόνα και ερμηνεία, την ταινία χαρακτηρίζει ένα συνεχές άβολο ηχητικό background που δημιουργείται είτε από τις ίδιες τις σκέψεις του Charlie, είτε από άμορφους, μη συνεκτικά αρμονικούς ήχους, καταφέρνοντας να δημιουργήσει τρομερά αποτελεσματικά μία διαρκή αίσθηση ανησυχίας, απεικονίζοντας με ακρίβεια το μεγαλύτερο μέρος του ψυχισμού ενός ατόμου που αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας.

Αλλά επειδή η συγκεκριμένη ταινία μόνο ρεαλιστική δεν είναι (και δεν θέλει να είναι), ας περάσουμε στους συμβολισμούς της. Το πρώτο κατά τη γνώμη μου σύμβολο είναι αυτό της ομπρέλας, η οποία είναι αντικειμενικά άχρηστη, αφού η κατάσταση του καιρού δεν την απαιτεί. Ένα μέτρο προστασίας λοιπόν από έναν φανταστικό, μη υπαρκτό κίνδυνο. Βέβαια θα μου πείτε κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα της απότομης ακραίας μεταβολής του καιρού. Ακριβώς.

Προχωρώντας, το άδειο, εγκαταλελειμμένο, τεράστιο, αφιλόξενο και κρύο σπίτι είναι η ιδανική μεταφορά της κατάστασης ενός μυαλού με ΙΨΔ. Εγκαταλελειμμένο γιατί οι πραγματικές γωνίες του μυαλού του ατόμου, αυτές δηλαδή οι οποίες θα ήθελε πραγματικά το άτομο με ΙΨΔ να υπάρχουν, έχουν μικρύνει, εξασθενίσει, σχεδόν δεν τις θυμάται πια, καθώς η προσοχή επικεντρώνεται σε άλλα, πιο ʺσημαντικάʺ, ʺπράγματα. Τεράστιο γιατί ο κύκλος της ΙΨΔ είναι ατελείωτος, καθώς το μυαλό βρίσκει συνεχώς καινούργια πράγματα που μέχρι πριν μπορεί να μην ήξερε καν ότι υπήρχαν. Αφιλόξενο γιατί το ίδιο του το μυαλό δεν τον συμπαθεί, τον σαμποτάρει, κάνει τα πάντα για να τον κάνει δυστυχισμένο, και κρύο γιατί οποιαδήποτε εσωτερική ζεστασιά έχει αντικατασταθεί από ψυχρές αληθοφανείς εξισώσεις.

Στο κέντρο λοιπόν αυτού του απαίσιου σπιτιού βρίσκεται ο Charlie εκτεθειμένος σε απρόσκλητα ερεθίσματα, στο χτύπημα του τηλεφώνου, στην ανοιχτή τηλεόραση, στα γραμμένα μηνύματα στους τοίχους, που όλα έχουν ένα και μόνο σκοπό: Να του υπενθυμίσουν πόσο πολύ φταίει για όλα, το πόσο αδύναμος είναι, και πόσο άπραγης επιλέγει να κάθεται τη στιγμή που όλοι τον χρειάζονται. Προσπαθώντας να διώξει αυτές τις σκέψεις, αυτοτραυματίζεται στον τοίχο, καταφέρνοντας μία απειροελάχιστη στιγμή εσωτερικής γαλήνης. Πριν προλάβει όμως να ανοίξει τα μάτια του ο κύκλος των σκέψεων ξαναρχίζει.

Το δεύτερο σύμβολο είναι το κλειδί, το οποίο κυριολεκτικά βγαίνει από μέσα του, καθώς το φτύνει στον νιπτήρα, συμβολίζοντας τη μοναδική πύλη εξόδου προς την ελευθερία που έχει, που προέρχεται φυσικά από τον ίδιο του τον εαυτό.

Βγαίνοντας και πάλι στην παραλία (πάντα με την ομπρέλα του φυσικά), τον βλέπουμε να σχεδιάζει στην άμμο έναν κύκλο όπου μέσα γράφει “Not your centre”, δηλώνοντας το πόσο μοναδικά και διαφορετικά μπορεί να είναι όλα αυτά που φοβίζουν τον καθένα, αφού το κέντρο, ο πυρήνας του καθενός είναι μοναδικός. Εκτός από αυτό όμως, ο κύκλος κατά τη γνώμη μου είναι ο τρόπος με τον οποίο το άτομο με ΙΨΔ αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, καθώς υπό το κράτος των ιδεοληψιών, το άτομο θεωρεί πως είναι κυριολεκτικά το κέντρο όλου του κόσμου. Όχι από την εγωιστική ναρκισσιστική πλευρά, αλλά από την διαστρεβλωμένη αντίληψη ότι κυριολεκτικά έχει την ευθύνη όλου του κόσμου στην πλάτη του, και ειδικά αυτών που αγαπάει.

Σε αυτό το σημείο λοιπόν γίνεται η διάσπαση, καθώς βλέπουμε τον έναν Charlie να πηγαίνει προς τη θάλασσα και να πνίγεται, ενώ ο άλλος Charlie τον παρατηρεί. Τότε, μία άγνωστη γυναίκα, ντυμένη στα χρώματα της πρόληψης της αυτοκτονίας, τον πλησιάζει και του προσφέρει βοήθεια, ενώ ο Charlie την ακολουθεί δεχόμενος τη βοήθεια της. Η κάμερα απομακρύνεται εστιάζοντας στον τρίτο Charlie ο οποίος τους παρακολουθεί να απομακρύνονται, χαιρετώντας τους. Πέρα από τα προφανή συμπεράσματα που μπορούν να βγουν από αυτή τη σκηνή, ότι δηλαδή υπάρχουν τρεις δρόμοι που θα μπορούσε να ακολουθήσει, αυτός της αυτοκαταστροφής, αυτός της θεραπείας και αυτός της στασιμότητας στο γνωστό ίδιο φαύλο κύκλο της ΙΨΔ, νομίζω πως αυτή η τελευταία σκηνή θέλει να αναδείξει το πόσο αυτοί οι τρεις δρόμοι μπορούν στην πραγματικότητα να συνυπάρχουν και να εναλλάσσονται μεταξύ τους, αναδεικνύοντας την ανανεώσιμη φύση της μάχης με την ΙΨΔ και τη συνεχή ανάγκη για αυτοανασυντήρηση και αυτοπροσαρμογή. Βέβαια θα μπορούσε να είναι και το ότι σε κάθε υποτροπή ο Charlie βρίσκεται ακριβώς στο ίδιο σημείο, καλούμενος να επιλέξει ξανά από την αρχή ποιον δρόμο θα ακολουθήσει. Σε κάθε περίπτωση, η πολυπλοκότητα αυτής της ασθένειας και η συνεχής πρόκληση που αντιπροσωπεύει αποτυπώνεται εμφανώς σε αυτήν τη σκηνή, προσθέτοντας σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος την πολυδιάστατη κατανόηση της θεματικής της ταινίας.

Και περνάμε στον ελέφαντα στο δωμάτιο. Είναι προφανείς οι ομοιότητες της κατάστασης που βιώνει ο Charlie με έναν άνθρωπο που βιώνει ψυχωσικό επεισόδιο. Φόβος, άγχος, φωνές, απομόνωση, περίεργες συμπεριφορές, παραισθήσεις, διαστρέβλωση της πραγματικότητας, έως και απόγνωση και αυτοκτονία. Ενώ αντιλαμβάνομαι πλήρως τους πιθανούς λόγους για τους οποίους μία τέτοια απεικόνιση θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις, ταυτόχρονα είμαι ενθουσιασμένη γιατί επιτέλους μια τέτοια πλευρά της νόσου ήρθε να ταράξει τα νερά (ή τέλος πάντων τα pixel). Και δεν εννοώ πως όντως κάποιος με ΙΨΔ μπορεί να έχει ψύχωση (βασικά είναι πολύ πιθανό κάτι τέτοιο να αποτελεί μια από τις ιδεοληψίες του ατόμου, καθώς αυτός ο φόβος είναι ιδιαίτερα συχνός), αλλά πραγματικά δυσκολεύομαι  να κατανοήσω την τόσο έντονη επιθυμία μας να τα διαχωρίσουμε. Αν με ρωτάτε, πιστεύω πως αυτό γίνεται αυθόρμητα στην προσπάθεια μας να εξηγήσουμε και να καταλάβουμε τις καταστάσεις συγκρίνοντας τες με άλλες ίσως πιο οικείες (ή έτσι νομίζουμε), ώστε να αποφανθούμε για το ποιος υποφέρει πιο πολύ, που στην τελική δεν ξέρω γιατί έχει και τόσο μεγάλη σημασία.

Αλλά το χαρακτηριστικό αυτό που κάνει την ταινία αυτή να ξεχωρίζει είναι ακριβώς ο “λάθος” τρόπος που μπορεί κάποιος να την ερμηνεύσει. Στην πραγματικότητα δεν θέλει να διδάξει κάτι, στο κάτω-κάτω τόσα ενημερωτικά κείμενα υπάρχουν σχετικά με το τι είναι και τι δεν είναι OCD, αλλά θέλει να κάνει τον θεατή να νιώσει πώς πραγματικά μπορεί να βιώνεται μια τέτοια κατάσταση. Να τον βάλει μέσα σ’ αυτή, να τον κάνει να νιώσει άβολα, να τον τρομάξει, να νιώσει πώς μπορεί να είναι να είσαι κυριολεκτικά μέσα στο κεφάλι ενός ανθρώπου με ΙΨΔ, και όχι απ’ έξω, στην κανονικότητα, στο βάθρο του μη πάσχοντα λειτουργώντας απλώς σαν δέκτης πληροφοριών και δεδομένων. Και αυτό ακριβώς την κάνει brilliant.